Pássaros da Amazônia Associados ao Bambu
Nota. Esse artigo
online é continuamente atualizado e revisado logo que resultados de novas
pesquisas científicas tornam-se disponíveis. Portanto, apresenta as últimas
informações sobre os tópicos abordados.
Nesse artigo, continuaremos a
estudar os animais sul-americanos associados ao bambu, mantendo o foco na bacia
Amazônica. No artigo anterior, analisamos Pássaros e Mamíferos associados ao Bambu na Mata
Atlântica do Brasil, Argentina e Paraguai.
.........................
Bambu e a Biodiversidade de
Pássaros na Amazônia
As áreas de floresta tropical localizadas nas
planícies da Amazônia possuem o mais alto número de espécies de pássaros do
mundo, algumas com mais de 550 espécies (Kratter, 1997). Um dos motivos dessa
excepcional riqueza de espécies de pássaros é a imensa variedade de florestas e
outros habitats na Amazônia. Para determinar a contribuição do bambu à riqueza
total de espécies de pássaros, Kratter pesquisou pássaros que viviam em
extensivos arbustos de bambu gigante (Guadua weberbaureri) ao longo do
rio Tambopata, no Peru, um tributário do rio Amazonas. Ele constatou que 25
entre cerca de 440 espécies de pássaros que viviam na área estavam confinadas
aos arbustos de bambu. Portanto, esse estudo demonstrou que os pássaros que
dependiam do bambu compreendiam uma parte significativa (6%) da biodiversidade
total de pássaros da área.
No leste da Amazônia, Zimmer et al. (1997)
pesquisaram os pássaros da Região de Alta Floresta no estado de Mato Grosso,
Brasil. Entre as 474 espécies de pássaros registradas na área, 18 estavam
confinadas a talhões de bambu dentro da floresta. Portanto, 4% do total de
espécies de pássaros da Região de Alta Floresta eram especializadas em bambu.
Espécies de Pássaros
Confinadas a Arbustos de Bambu
Agora apresentamos uma lista de espécies de
pássaros confinadas a arbustos de bambu na Amazônia. É difícil compilar esse
tipo de lista porque algumas espécies demonstram uma variação em sua
dependência do bambu. Por exemplo, no estado do Mato Grosso, o
barranqueiro-de-coroa-castanha (Automolus rufipileatus) é reportado como
confinado grandemente a talões de bambu na floresta (Zimmer et al. 1997). No
leste do Peru, a mesma espécie também está grandemente associada ao bambu, mas
sabe-se que isso também ocorre em canas (Gynerium sp.) e espaços de
quedas de árvores (Kratter, 1997). A maria-cabeçuda (Ramphotrigon
megacephala), uma espécie encontrada na Amazônia e na Mata Atlântica é
outro exemplo. Na Amazônia, esse pássaro foi reportado como “bastante ou
totalmente confinado a arbustos de bambu”, enquanto na Mata Atlântica no
sudeste do Brasil, “parece ser encontrado onde o bambu é um componente
dominante do sub-bosque da floresta (Ridgely e Tutor, 1994)". A variação
da associação com o bambu pode ser o resultado de muitos fatores diferentes,
como a variação no número de inimigos (concorrentes ou predadores) ou a
escassez de arbustos de bambu para as espécies de pássaros que dependem dessa
planta.
Reconhecendo que a dependência do bambu pode
variar de região para região, nossa lista inclui todas as espécies de pássaros
reportadas como confinadas a arbustos de bambu em pelo menos uma das regiões
da Amazônia.1 Ela compreende as 35 espécies relacionadas abaixo:
Inhambu-guaçu (Crypturellus
obsoletus)
Saci-pavão (Dromococcyx pavoninus)
Rapazinho-de-boné-vermelho (Bucco macrodactylus)
Tanguru-pará (Monasa flavirostris)
Freirinha-de-coroa-castanha (Nonnula ruficapilla)
Picapau-anão-ferrugem (Picumnus rufiventris)
Picapau-lindo (Celeus spectabilis)
Arapaçu-de-bico-torto (Campylorhamphus trochilirostris)
João-do-norte (Synallaxis cabanisi)
Puruchém (Synallaxis cherriei)
Limpa-folha-de-bico-virado (Simoxenops ucayalae)
Barranqueiro-de-coroa-castanha (Automolus rufipileatus)
Barranqueiro-escuro (Automolus melanopezus)
Barranqueiro-ferrugem (Automolus rubiginosus)
Barranqueiro-de-topete (Anabazenops dorsalis)
Choca-do-bambu (Cymbilaimus sanctaemariae)
Choca-lista (Thamnophilus aethiops)
Choquinha-de-flanco-branco (Myrmotherula axillaris)
Choquinha-de-ihering (Myrmotherula iheringi)
Choquinha-ornada (Myrmotherula ornata)
Choquinha-de-bando (Microrhopias quixensis)
Trovoada-listrada (Drymophila devillei)
Formigueiro-do-bambu (Percnostola lophotes)
Formigueiro-de-goeldi (Myrmeciza goeldii)
Formigueiro-de-cauda-castanha (Myrmeciza hemimelaena)
Chororó-de-Manu (Cercomacra manu)
Torom-torom (Hylopezus berlepschi)
Marianinha-amarela (Capsiempis flaveola)
Maria-de-peito-machetado (Hemitriccus flammulatus)
Tiririzinho-de-bochecha-branca (Poecilotriccus albifacies)
Maria-cabeçuda (Ramphotrigon megacephala)
Maria-de-cauda-escura (Ramphotrigon fuscicauda)
Alitorcido-rufo (Cnipodectes superrufus)
Garrincha-de-bigode (Thryothorus genibarbis)
Papa-capim-cigarra (Sporophila schistacea)
Saci-pavão (Dromococcyx pavoninus)
Rapazinho-de-boné-vermelho (Bucco macrodactylus)
Tanguru-pará (Monasa flavirostris)
Freirinha-de-coroa-castanha (Nonnula ruficapilla)
Picapau-anão-ferrugem (Picumnus rufiventris)
Picapau-lindo (Celeus spectabilis)
Arapaçu-de-bico-torto (Campylorhamphus trochilirostris)
João-do-norte (Synallaxis cabanisi)
Puruchém (Synallaxis cherriei)
Limpa-folha-de-bico-virado (Simoxenops ucayalae)
Barranqueiro-de-coroa-castanha (Automolus rufipileatus)
Barranqueiro-escuro (Automolus melanopezus)
Barranqueiro-ferrugem (Automolus rubiginosus)
Barranqueiro-de-topete (Anabazenops dorsalis)
Choca-do-bambu (Cymbilaimus sanctaemariae)
Choca-lista (Thamnophilus aethiops)
Choquinha-de-flanco-branco (Myrmotherula axillaris)
Choquinha-de-ihering (Myrmotherula iheringi)
Choquinha-ornada (Myrmotherula ornata)
Choquinha-de-bando (Microrhopias quixensis)
Trovoada-listrada (Drymophila devillei)
Formigueiro-do-bambu (Percnostola lophotes)
Formigueiro-de-goeldi (Myrmeciza goeldii)
Formigueiro-de-cauda-castanha (Myrmeciza hemimelaena)
Chororó-de-Manu (Cercomacra manu)
Torom-torom (Hylopezus berlepschi)
Marianinha-amarela (Capsiempis flaveola)
Maria-de-peito-machetado (Hemitriccus flammulatus)
Tiririzinho-de-bochecha-branca (Poecilotriccus albifacies)
Maria-cabeçuda (Ramphotrigon megacephala)
Maria-de-cauda-escura (Ramphotrigon fuscicauda)
Alitorcido-rufo (Cnipodectes superrufus)
Garrincha-de-bigode (Thryothorus genibarbis)
Papa-capim-cigarra (Sporophila schistacea)
Um pássaro de especial interesse nessa lista
é o pica-pau lindo (Celeus spectabilis), um pica-pau especializado em alimentar-se
das formigas que vivem dentro de troncos ocos de bambu (Kratter 1997,
1998).
A lista acima contém apenas espécies de
pássaros confinadas a arbustos de bambu. Outras espécies podem ocorrer em
florestas mistas, ser especializadas em forragem em bambu ou usá-lo como
cobertura, mas não foram incluídas na lista porque ocorrem fora de talhões
puros de bambu. Entretanto, nos vários habitats onde esses pássaros ocorrem, o
bambu pode ser um elemento muito significativo ou importante dentro de sua ecologia.
Por exemplo, o
limpa-folha-boliviano-de-bico-virado (Simoxenops striatus) demonstra forte
preferência pelo bambu Guadua, mas não é necessariamente especializado em comer
bambu e permanece com frequência, em densidades muito menores, em florestas sem
Guadua (Herzog et al. 2008).
Aves que consomem sementes de bambu do gênero
Guadua
No Parque Nacional de Manu, no Peru, Lebbin
(2006) observou as seguintes espécies se alimentando de sementes de bambu do
gênero Guadua:
Periquito-da-amazônia (Nannopsittaca
dachillae)
Periquito-de-cabeça-suja (Aratinga weddellii)
Tiêtinga (Cissopis leveriana)
Tiê-preto-e-branco (Conothraupis speculigera)
Azulão-da-mata (Cyanocompsa cyanoides)
Graúna (Molothrus oryzivorus)
Chopim-gaudério (Molothrus bonariensis)
Periquito-de-cabeça-suja (Aratinga weddellii)
Tiêtinga (Cissopis leveriana)
Tiê-preto-e-branco (Conothraupis speculigera)
Azulão-da-mata (Cyanocompsa cyanoides)
Graúna (Molothrus oryzivorus)
Chopim-gaudério (Molothrus bonariensis)
Notas de Rodapé
1. Nossa lista foi compilada a partir
dos estudos de Parker (1982), Pierpoint e Fitzpatrick (1983), Terborgh et al. (1984); Parker e Remsen (1987), Ridgely e
Tutor (1989, 1994), Parker et al. (1997), Zimmer et al. (1997), Kratter (1997)
Aleixo et al. (2000) e Lane et al. (2007).
Referências
Aleixo A, Whitney BM, Oren DC
(2000) Range extensions of birds in southeastern Amazonia. Wilson
Bulletin 112: 137-142
Clements JF, Shany N (2001) A
Field Guide to the Birds of Peru. Ibis Publishing, Temecula,
California, USA
Herzog SK, Hennessey AB, Kessler M
(2008) distribution, natural history and conservation status of two
endemics of the Bolivian Yungas: Bolivian Recurvebill Simoxenops striatus
and Yungas Antwren Myrmotherula grisea. Bird Conservation
International 18: 331-348
Kratter AW (1997) Bamboo
specialization by Amazonian birds. Biotropica 29: 100-110
Kratter AW (1998) The nests of
two bamboo specialists: Celeus spectabilis and Cercomacra manu.
Journal of Field Ornithology 69: 37-44
Lane DF, Servat GP, Valqui-H T, Lambert
FR (2007) A distinctive new species of tyrant flycatcher
(Passeriformes: Tyrannidae: Cnipodectes) from southeastern Peru. Auk
124: 762-772
Lebbin DJ (2006) Notes on birds
consuming Guadua bamboo seeds. Ornitologia Neotropical 17:
609-612
Parker TA, III. (1982)
Observations of some unusual rainforest and marsh birds in southeastern
Peru. Wilson Bulletin 94: 477-493
Parker TA, III., Remsen JV, Jr.
(1987) Fifty-two Amazonian bird species new to Bolivia. Bulletin
of the British Ornithological Club 107: 94-107
Parker TA, III, Stotz DF, Fitzpatrick
JW. (1997) Notes on avian bamboo specialists in southwestern
Amazonian Brazil. Ornithological Monographs 48: 543-547
Pierpoint N, Fitzpatrick JW
(1983) Specific status and behavior of Cymbilaimus santaemariae,
the Bamboo Antshrike, from southeastern Peru. Auk 100: 645-652
Ridgely RS, Tudor G (1989) The
Birds of South America, Volume 1, the Oscine Passerines. Oxford
University Press, UK
Ridgely RS, Tudor G (1994) The
Birds of South America, Volume 2, the Suboscine Passerines. Oxford University Press, UK
Terborgh JW, Fitzpatrick JW, Emmons L
(1984) Annotated checklist of bird and mammal species of Cocha Cashu
Biological Station, Manu National Park, Peru. Fieldiana, Zoology, New Series, No. 21
Zimmer KJ, Parker III TA, Isler ML, Isler
PR (1997) Survey of a Southern Amazonian Avifauna: the Alta
Floresta Region, Mato Grosso, Brazil. Ornithological
Monographs 48: 887-918
Informações sobre esse Artigo
Esse artigo também está disponível nas
seguintes línguas:
Fotografia: Guadua bambu, Colômbia. Foto de Laura Vásquez Roa (Bogotá).
Autor: Dr. Paul D. Haemig (Suécia)
A citação adequada é:
Haemig PD 2012 Pássaros da
Amazônia Associados ao Bambu . ECOLOGIA.INFO 7
Caso você tenha conhecimento sobre
publicações científicas importantes que foram omitidas nesse artigo ou queira
dar sugestões para melhorá-lo, entre em contato com o autor por e-mail:
haemig {at} ecology.info
©
Copyright 2002-2012 Ecology Online Sweden. Todos os direitos
reservados.
_________
Disponível em: http://www.ecologia.info/bambu-amazonas.htm
Acesso: 17 set. 2014.